माझे पुस्तक

अनेक उत्तम विचार मनात माझ्या येतात
कल्पनेच्या घिरट्या मनात घालू लागतात
किती तरी गोष्टी रचणार होतो मी
पुस्तकावर पुस्तके लिहिणार होतो मी

आज आयुष्याचे पान आणखी एक गळले
काही झाले, काही केले, बरेच कळले, बरेच वळले
पुन्हा ते पान लिहायला घेईन म्हणतो
आणखी छान समजून, पुन्हा लिहीन म्हणतो!

जीवनाच्या पुस्तकाच लिखाणच अजब असतं
एकदा लिहून झाल्यावर संपादन करायच नसतं
एक अक्षर म्हणजे एक पाडाव वाटेल इथला
लिहून झाल्यावर अनेकदा मात्र वाचता येईल तुला

इतिहासातल्या पानांवर आता विचार कशाला
झाले गेले संपले आता दे आकार भविष्याला
कर्माच्या लेखणीने एक एक पान लिही ना तू
जीवनाच्या पुस्तकाची मनपसंत रचना कर ना तू

post for the month of March

This is post for the month of march 09

किशोर

किशोर हा माझा मित्र वगैरे मुळीच नाही. तो आहे माझ्या धाकट्या भावाचा मित्र. वय वर्षे १८/१९, वयाच्या मानाने एकदम प्रौढ विचार सरणी. त्याचेकडे पाहून मला विलकक्षण आश्चर्य वाटत रहायचे. साधारण उंची,
किरकोळ व कडकडीत शरीरयष्टी असूनही तो लक्षात राहिला कारण त्याच्या शरीरयष्टीला न शोभणारा खणखणीत आवाज, फटकळ पणाच्या जोडीला स्पष्टवक्तेपणा. त्यातच किशोर अत्यंत मनस्वी व नादीष्ट होता.
असा हा किशोर, त्याने कोणतीही गोष्ट मनावर घेतली की, त्याचा तो अगदी तो अतिरेक करीत असे. त्याने एकदा लोकमान्यांचे चरीत्र वाचले. ते वाचून तो अत्यंत प्रभावीत झाला. त्याने ठरवले की काहीही
झाले तरी टिळकांसारखे आधी शरीर कमवायचे व नंतर बाकीच्या गोष्टी! याचा त्याने इतका ध्यास घेतला की, रात्रंदिवस तो व्यायाम करू लागला. सकाळी चार वाजता उठणे, धावायला जाऊन आल्यानंतर दंडबैठका,
सुर्यनमस्कार घालू लागला. दुपारी आरश्यासमोर तास न तास स्वतःचे शरीर न्याहाळू लागला. मुळातच त्याची शरीरयष्टी अशी होती की, तो व्यायाम काय, पण साधा वेगात धावू शकेल की नाही याचीच शंका होती, अर्थात
जे व्हायचे ते झालेच. व्यायामाच्या अतिरेकाने तो इतका आजारी पडला की, पंधरा दिवस अंथरूणातून उठलाच नाही. नंतर वडीलांच्या वाक्बाणांनी तो घायाळ तर झालाच, परंतु त्यापेक्षाही आपण पूर्वीच चांगले पैलवान
होतो या विचाराने तो घायाळ झाला.
त्याच्या नादीष्टपणाचे आणखी एक उदाहरण म्हणजे त्याने एकदा बुध्दीबळाचा नाद घेतला. (मैदानी खेळाचा नाद घेण्याचा प्रश्नच नव्हता!) रात्रंदिवस तो कोणाशी ना कोणाशी बुध्दीबळ खेळतांना
दिसायचा. सकाळी उठल्यावरही तोंड न धुता तो कुणालाही आपल्या सोबत खेळण्यासाठी मस्का लावायचा. अर्थात याचाही अतिरेक झालाच. त्याच्या वडीलांची किशोरने आपल्या व्यवसायात हातभार लावावा ही
रास्त अपेक्षा. पण ऐकेल तो किशोर कसला? जेंव्हा कोणीही त्याच्याशी खेळावयास तयार होईना तेंव्हा तो क्षणभर हतबलच झाला. त्याक्षणीच त्याचे डोक्यात थोरांच्या बालपणातील एक प्रसंग चमकला. न्या. रानडे
लहानपणी खांबाला प्रतिस्पर्धी मानून चौसर खेळत. किशोरही मग भिंतीला प्रतिस्पर्धी मानून खेळू लागला. तो प्रकार पाहताच किशोरच्या तीर्थरूपांच्या तळपायाची आग मस्तकाला गेली. त्यांनी बुध्दीबळाचा तो पटच
चुलीत टाकून दिला व आपले चरणकमल किशोरच्या पार्श्वभागाला लावले. अशा रितीने बुध्दीबळाची इतिश्री झाली.
त्याला वार्ताहार व संपादक होण्याचेही भलतेच वेड होते. मी एक दिवस माझा स्वतःचा पेपर काढीन व संपादक होईल असे तो नेहमी सांगायचा. वार्ताहार होण्यासाठी त्याने जंग जंग पछाडले. त्याला
स्थानीक पातळीवरील साप्ताहीक चालवणाऱ्यांनी सुद्धा उभे केले नाही. त्याला पत्रकारितेचा गंध नव्हता हा काय त्याचा दोष होता. त्याची आपल्या वेड्यावकड्या कविता व असबध्द लेख वर्तमान पत्रात प्रकाशीत
करण्याची इछ्चा अपूर्णच राहीली. मग त्या पेपरची व संपादकाची काही खैर नसावयाची. तो पेपर कसा पक्षपाती आहे व संपादक महोदय कसे नवोदितांना डावलतात यावर तो अर्धा एक तास दात ओठ खाऊन बोलत
असायचा.
किशोर हा देवाचा निस्सीम भक्त होता. त्याची देवावर आंधळी श्रद्धा होती. पण परिक्षेत नापास झाल्यावर मात्र देव्हाऱ्यातील तेच देव फेकण्याचा प्रयत्न केला होता. पण घरच्यांनी वेळीच हे प्रयत्न हाणूण पाडले.
किशोरचे आणखी एक दैवत म्हणजे बाळासाहेब ठाकरे. तो नेहमीच बाळासाहेबांसारखा आवाज काढून बोलत असे. त्याच्या सारखेच बोलतांना हातवारे करत असे. कोणी गमतीतही बाळासाहेबांना नाव ठेवलेले त्याला
खपत नसे. तो अतिशय खवळून उठे, बेफाम होई. परंतु त्याची शारीरिक क्षमता अगदीच तोकडी असल्याने त्याचे काहीच चालत नसे. अन्यथा त्याने समोरच्याची येथेच्छ धुलाईच केली असती. छगन भुजबळ जेंव्हा
शिवसेनेतून बाहेर पडले त्यादिवशी तो इतका अस्वस्थ व बेभान झाला होता की, खुद्द शिवसेनाप्रमुख सुध्दा इतके अस्वस्थ झाले नसावेत. त्या दिवशी तो दिवसभर रागाने नुसता थरथरत होता.
किशोरच्या स्वभावाचा आणखी एक पैलू म्हणजे त्याचा स्पष्टवक्तेपणा. त्याचाच हा एक किस्सा. इतका जबरदस्त स्पष्टवक्तेपणा मी अजूनही पाहिलेला नाही. त्याचे असे झाले की, त्याने ठरविले की, कोणाची'
तरी जयंती किंवा पुण्यतिथी साजरी करायचीच. मग काय किशोरने कालनिर्णया चाळले. परवाचीच विवेकानंद जयंती निघाली. मग त्याने जय्य्त तयारी केली. जवळच्याच गणेश मंदिराचे सभागृहात जयंती साजरा
करण्याचे निश्चीत केले. टेबल, खुर्च्या, हारतुरे व सतरंजी ह्याचा मोठ्या उत्साहाने सरंजाम केला. एव्हडेच नव्हे तर प्रमुख वक्त्ता, अध्यक्षही त्यानेच निश्चीत केले. समारंभाचे संचालन अर्थातच तो स्वतः करणार होता हे
सांगणे न लागे. एव्हडी सारी तयाती केल्यानंतर जयंतीचा दिवस उजाडला. सकाळीच घरोघरी जाऊन संध्याकाळी सहा वाजता जयंती निमित्त मंदिरात येण्याचे त्याने श्रोत्यांना निमंत्रण दिले. परंतु तो दिवस
शनिवार होता. टी. व्ही. वर चित्रपटाचा दिवस तो! त्याकाळी शनिवारचा चित्रपट घरोघरी पाहीला जायचा. किशोर अध्यक्षांना पाचारण करण्यासाठी त्यांचे घरी गेला. अध्यक्ष महोदय टी. व्ही. पुढे चित्रपट पाहण्यात
गुंग झाले होते. त्याने त्यांना चलण्याची विनंती केली. परंतु 'चित्रपट पूर्ण झाल्याशिवाय मुळीच येणार नाही' असे त्यांनी किशोरला साफ शब्दात सुनावले. किशोर भयंकर संतापला. विवेकानंदांच्या जयंती पुढे यांना
या वयातही थिल्लर चित्रपट महत्वाचा वाटावा म्हणजे काय? परंतु त्याने वेळीच संयम बाळगला. चित्रपट संपल्यानंतर अध्यक्ष आले. समारंभ व्यवस्थित आटोपला. शेवटी किशोर आभार प्रदर्शनासाठी उभा राहिला.
प्रथम आभार मानून त्याने विवेकानंदांवर पुन्हा दोन शब्द सांगितले व परत आभार प्रदर्शन सुरू केले. असे करणारा तो बहुदा पहीलाच असावा. शेवटी आभार प्रदर्शनात तो म्हणाला " या सभेला आपण आपली
महत्वाची कामं बाजुला ठेऊन आलात, उदा. टी. व्ही वरील चित्रपट, त्या बद्दल मी आपला अत्यंत आभारी आहे.
"विवेकानंदांच्या जयंती समारंभापेक्षा आपणाला या वयात थिल्लर चित्रपट महत्वाचा वाटावा यापेक्षा दुर्दैव ते कोणते?"असे म्हणून त्याने अध्यक्ष महाराजांकडे सहेतूक पाहिले. (अध्यक्षांची काय अवस्था झाली
असेल याची कल्पना तुम्ही करू शकता!) सुदैवाने तेथे फोटोग्राफर उपस्थीत नव्हता आणि त्या ९/१० श्रोत्यांच्या प्रचंड टाळ्यांच्या कडकडाटातच ती सभा संपन्न झाली.........रावसाहेब प्र. देशपांडे
लेखक एका तालुक्याचे ठिकाणी पटवारी असुन त्यांना इंटरनेट सुविधा उपलब्ध नसल्याने या खात्यातुन हे व्यक्तीचित्र पोस्ट केले आहे.

वांका Vanka Author: Anton Chekhov

नाताळाच्या पुर्वसंधेला मध्यरात्रीच्या प्रार्थनेला गेलेले मालक, मालकीण आणि त्यांचे कामगार यांची वाट बघत जागत बसलेला नऊ

वर्षांचा वांका साधारण तिन महिन्यांसाठी काम शिकावयास अल्याहीन चांभाराकडे आला होता. त्याने मालकाच्या कपाटातून एक दौत, गंजलेली निब असणारा एक टाक काढला व चुरगळलेला एक कागद आपल्या पुढे पसरवत त्याने लिहीण्यास सुरुवात केली.

पहीले पत्र लिहीण्याआधी त्याने बरेचदा घाबरून जाऊन खिडक्या व दारावर नजर फिरविली, दोन्ही बाजूस ऐरणीने भरलेली कपाटे असणाऱ्या अंधाऱ्या आकृतीवर एक दृष्टीक्षेप टाकला व एक उसासा टाकला. कागद एका बाकावर ठेवून व तो स्वतः गुढग्यांवर टेकला होता.

"प्रिय आजोबा, कॉनस्टॅंटीन मार्कारीच," त्याने लिहीले, " मी तुम्हाला हे पत्र लिहीतोय. तुम्हाला नाताळाच्या हार्दीक शुभेच्छा आणि ईश्वर तुम्हला सुखी ठेवो ही प्रार्थना. मला आई नाही किंवा बापही नाही, तुमच्या शिवाय माझे कोण आहे?

मेणबत्तीच्या उजेडात दिसणाऱ्या त्या काळ्याभोर आकृतीकडे वांका पाहू लागला आणि झिवारेव्ह परीवाराकडे चौकीदार असणारे त्याचे आजोबा, कॉनस्टॅंटीन मार्कारीच , त्याला स्पष्टपणे आठवले.

हा वयाची पासस्टी गाठलेला सडपातळ प्रकृतीचा पण अतीशय चपळ, आनंदी, सदा हसतमुख व झिंगलेले डोळे असणारा पण उंचीने लहान असा मानूष्य होता. दिवसा तो कर्मचाऱ्यांच्या स्वैपाकघरात निजायचा, किंवा आचाऱ्यांसोबत तो थट्टा-मस्करी करत असे; रात्री अंगावर शेळीच्या कातडीचे घोंगडे व्यवस्थीतपणे गुंडाळून तो लाकडी हातोडा आपटत मैदानात फिरत असे.

काशतांका व एल, त्याच्या काळ्याभोर रंगामुळे व विझल सारख्या लांब शरीरामुळे डोके हलवीत त्याचे मागे मागे जात होते.

आत्ता या वेळी आजोबा नक्कीच त्यांचे उंच टाचांचे जोडे घालून, चर्चच्या लाल खिडक्यांकडे डोळे लावून फाटकात उभे असतील, व नौकरांसोबत थट्टा मस्करी करत असतील. त्यांचा छोटा लाकडी हातोडा कमरेला लोंबत असेल. त्यांनी हाताची घडी केली असेल व थंडीने खांदे उडवून स्मित करत आधी स्वैपाकीण व मग स्वैपाक्याला चिमटे काढत असतील.

तपकीरीची डबी त्या बाईपुढे करत "एकदा तपकीर ओढणार काय?" ते म्हणत असतील. ती बाई तपकीर ओढेल व जोरदार शिंकेल. आजोबांना मनापासुन हासु होईल, ते हासतच सांगतील: "ते पुसून टाक नाहीतर गोठून जाईल."

ते कुत्रयांना सुद्धा सुंघण्यासाठी तपकीर देतात. काश्तान्का शिंकतो, चुळबुळ करून डोके हलवीतो व रागावून निघुन जातो. शांत स्वभावामुळे एल शिंकत नाही पण सारखे शेपूट हलवत असतो. आणि वातावरण खुपच छान आहे. वारा शांत, ताजा व पारदर्शक आहे. रात्र अंधारी आहे पण पांढरी छपरे, धुरांचे लोट सोडणारी धुरांडे, बर्फाच्छादीत झाडे, आणि बर्फाचे ढिगारे कुणालाही सहज दिसू शकतात. संपूर्ण आकाश चमकणाऱ्या ताऱ्यांनी सुशोभीत झाले आहे, आणि पांढरा पथ जणू काही बर्फाने घासून-धुवून घेतला आहे.

वांकाने एक उसासा टाकून टाक शाईत बुडवला व लिहू लागला: "काल माझी खुप खरडपट्टी काढण्यात आली. मालकाने माझे केस धरून मला अंगणात खेचून आणले व मला जोडे सरळ करण्याच्या काठीने खुप बदडले कारण त्यांचे मुलाला पाळण्यात झोका देतांना अनावधानाने माझा डोळा लागला.

एका आठवड्यापूर्वी मालकिणीने मला हेरींग मासा स्वच्छ करण्यास सांगितले, आणि मी शेपटा पासून सुरुवात केली, तिने मासा घेतला व त्याचे डोके माझ्या तोंडात घुसवले. कामगार मला हसु लागले आणि त्यांनी मला व्होडक्यासाठी खानावळीत पाठवले, व मला त्यांचेसाठी मालकाच्या काकड्या चोरायला सांगितले, आणि मालक मला त्याचा हातात जे सापडेल त्याने मारत असतो.

आणि येथे खाण्यासाठी काहीच नसते. सकाळी ते मला एक पाव देतात, रात्रीच्या वेळी लापशी व संध्याकाळी पुन्हा पाव; पण चहा किंवा सुपाचे म्हणाल तर मालक व मालकीन स्वतःच सगळेच मटकावतात.

मला एका कडेला झोपवले जाते, जेव्हा त्यांचे ते व्रात्य मुल रडायला लागते, त्यावेळी मला त्याला झोका द्यावा लागतो, तेंव्हा मला थोडेही झोपता येत नाही. प्रिय आजोबा, माझ्यावर कृपा करा, मला येथून घेऊन जा, गावातल्या घरी. माझ्या सहनशक्तीच्यापेक्षा आता हे खुप जास्त झाले आहे. मी तुमच्या पाया पडतो, मी तुमच्या करता देवाला नित्य प्रार्थना करेन. मला येथुन घेऊन जा नाहीतर मी मरून जाईन.

वांकाने तोंड उघडले, त्याने त्याचे डोळे त्याच्या मुठांच्या काळ्या तळव्यानेच पुसले, व एक हुंदका दिला.

"मी तुम्हाला तुमची तपकीर भरून देईन," तो लिहू लागला मी तुमच्या करता देवाला प्राथना करेन, आणि जर मी केले नाही तर तुम्ही मला सिडर्च्या शेळीसारखा चोप देऊ शकता. आणि जर तुम्हाला वाटले की मला काहीच काम नाही तर मी दिवाणजीला त्यांचे जोडे मला स्वच्छ करू देण्याची परवानगी देण्याची भिक मागेन, किंवा मी फेडकाच्या ऐवजी मेंढपाळ म्हणून काम करेन. प्रिय आजोबा, मी हे सहन करू शकण्यापलीकडचे आहे; येथे खरच काही जगण्यासारखे उरले नाही. मला गावी पळून जायचे होते पण माझ्याकडे पायातले जोडे नाहीत व मला गोठण्याची भीती वाटते.

मोठा झाल्यावर मी याबदल्यात तुमची काळजी घेईन, तुम्हाला कुणीच त्रास देणार नाही याची खबरदारी घेईन, आणि तुम्ही मरण पावल्यावर तुमच्या आत्म्याला शांती मिळण्यासाठी, माझ्या आई प्रमाणेच मी तुमच्या करता प्रार्थना करेन.

मॉस्को खुप मोठे शहर आहे. येथे सर्व सदगृहस्थांची घरे आहेत, आणि येथे खुप घोडे आहेत, पण येथे मेंढ्या नाहीत, आणि कुत्री खुनशी नाहीत.

आणि मी एक दुकान बघीतले, त्यात सर्व प्रकारच्या बंदुका होत्या, मालकाच्या घरी असणाऱ्या बंदुकीप्रमाणे असल्याने जर एक बंदूक हजार रुबल्सची असेल तर मला आश्चर्य वाटायला नको....आणि खाटकाच्या दुकानात मांस, वुडकोक व मासे व ससे आहेत, पण दुकानदार सांगत नाही की ते त्यांना कुठे मारतात.

"प्रिय आजोबा, जेंव्हा ते मोठ्या घरांतून नाताळाचे झाड आणतील तेंव्हा मला एक सोनेरी वॉलनट आणुन द्याल, आणि हिरव्या पेटीत बाजूला ठेवून द्या. ओल्गा ला सांगा की हे वांका साठी आहे.

वांकाने दुःखी होऊन एक उसासा दिला, आणि पुन्हा खिडकीत पाहू लागला. त्याला आठवले की त्याचे आजोबा कसे त्यांच्या मालकासाठी नाताळाचे झाड आणायला रानात जात, व त्यांच्या नातवाला सोबत नेत असत.

तो आनंदाचा काळ होता. आजोबा घशातून आवाज काढत, त्या आवजाने अरण्य हादराचे, व वांका कडे बघुन ते हसायचे.

झाड कापण्यापूर्वी आजोबा चिलीम ओढत असत, हळुच थोडी तपकीर ओढत, आणि घाबरलेल्या वांका कडे बघुन हसत. नवीन फराची पांढऱ्या शु्भ्र बर्फाने आच्छादलेली झाडे, हालचाल न करता आपल्या पैकी कोण मरणार याची वाट उभी राहत.

नाताळाचे झाड कापून झाल्यावर आजोबा ते खेचून बंगल्यात नेत, आणि तेथे सजावटीला सुरुवात करत असत.

सर्वात सुस्वरुप असणारी ती तरूण स्त्री, ओल्गा, वांकाची आवडती होती. जेंव्हा वांकाची आई पिलागिया जिवंत होती व बंगल्यात कामावर होती, त्यावेळी ओल्गा त्याला खायला द्यायची, काही विशेष काम नसल्याने तीने त्याला, वाचन, लिखाण, शंभर पर्यंत उजळणी, आणि नाचायला सुध्दा शिकवले.

जेंव्हा पेलागेया मरण पावली, वांकाला आपल्या आजोबांकडे नोकरांच्या स्वैपाकघरात पाठवण्यात आले, आणि तेथून मॉस्कोला चांभाराकडे.

"आजोबा, नक्की या." वांका पत्र लिहू लागला. "देवासाठी मी तुम्हाला भीक मागतो, मला घेऊन जा. माझ्यासारख्या दुःखी अनाथावर दया करा; इथे सर्वजण माझी हेटाळणी करतात, आणि मी खुप भुकेला आहे, मी तुम्हाला माझे हाल सांगू शकत नाही, मी नेहमी रडत असतो. आणि त्यादिवशी मला मालकाने डोक्यात ऐरणीने मारले, म्हणून मी खाली पडलो. माझे आयुष्य खुप हालाकीचे आहे, एखाद्या कुत्र्यापेक्षा सुद्धा हे वाईट आहे.... माझ्या ऍल्योना, एक डोळा असणाऱ्या येगोरका, कोचमन ला शुभेच्छा, आणि माझे कॉन्सर्टीना वाद्य कुणालाही देऊ नये. तुमचा नातू, इव्हान झुकोव्ह. प्रिय आजोबा, नक्की या."

वांकाने कागदाची दोनदा घडी घातली आणि त्याने एका कोपेकला (पैसा) आणलेल्या एका पाकीटात तो घातला....नंतर थोडा विचार करून, त्याने टाक शाईत बुडवला व पत्ता लिहिला: प्रती खेडेगावातील आजोबा.

त्यानंतर त्याने त्याचे डोके खाजवले, थोडा विचार केला आणि आणखी लिहीले: कॉनस्टॅंटीन मार्कारीच. लिहीतांना काहीच अडथळा आला नसल्याच्या आनंदात त्याने आपली टोपी घातली, आणि कोट न घालताच त्याने अंगातल्या शर्टावरच रस्त्याकडे धाव घेतली....

आधल्या दिवशीच एका खाटीकाला विचारल्यावर त्याने त्याला सांगितले होते की पत्रे पोष्टाच्या पेटीत घातली जातात, आणि तेथून घंटी असणाऱ्या व प्यायलेले चालक असणाऱ्या पत्रांच्या गाड्यांनी ती जगभर पोहचवली जातात. वांका जवळच्याच एका पत्रपेटी कडे धावला आणि त्याने ते मौल्यवान पत्र खिंडीतून पत्र पेटीत घातले.

तासाभरातच, गोड आशांच्या स्वप्नानी तो गूंगला, तो गाढ झोपी गेला होता.... त्याने स्वप्नात एक चुल पाहीली. त्या चुलीजवळ पाय हलवत हलवत शेकत बसलेले त्याचे आजोबा ते पत्र स्वैपाक्यांना वाचून दाखवत होते.

त्या चुली जवळ एल आपले शेपूट हलवत बसला होता.

समाप्त

मुखवट्यातील देवदूत An Angel in Disguise by T.S. Arthur

टीमोथे शाय आर्थर (६जून १८०९ - मार्च १८८५) हे १९ व्या शतकातील लोकप्रिय अमेरिकन लेखक होते. ते आपल्या संयमित लिखानासाठी प्रसिद्ध आहेत. त्यांच्या Ten Nights In a Bar Room आणि What I Saw There ह्या कादंबऱ्या खुप लोकप्रिय झाल्या.

त्यांच्या "मुखवट्यातील देवदूत" ह्या कथेचे स्वैर रुपांतर

आळस, सुस्ती, अनेक दुर्गुण, अनैतीक वर्तन व असंयम यांनी अखेर आपला दुःखी परिणाम साधला होता, आणि ती मरण पावलेल्या त्या मातेचा थंड पडलेला देह तिच्या दीन मुलांमध्ये निश्चलपणे पडला होता. तिच्याच उंबरठ्यावर मद्यधुंद अवस्थेत पडून तिच्या भेदरलेल्या मुलांसमक्ष ती मृत्यूमुखी पडली होती.
मृत्यू आपल्यातल्या माणुसकीचा वसंत जागा करतो म्हणतात. गावातील जवळपास प्रत्येक स्त्री, पुरुष व मुलाने त्या स्त्रीचा तिरस्कार, उपहास व राग केला होता. पण आता तिच्या मृत्यूची बातमी हळुहळु हलक्या स्वरात सर्वत्र पसरली होती. उघडपणे केलेल्या दोषारोपणाची जागा दयेने घेतली होती. ऊन, वारा व पावसापासुन संरक्षण मिळण्यासाठी तिने बांधलेल्या जुन्या पडक्या झोपडीकडे शेजारीपाजारी घाईघाईने गेले: काही मृतदेहाचे व्यवस्थित दफन करण्यासाठी कापड घेऊन तर काही तिन अर्धपोटी मुलांसाठी अन्न घेऊन.

ह्यांपैकी बारा वर्षिय जॉन आपली उपजिवीका निभावण्यासाठी कुठल्याही शेतकऱ्याकडे कामाला राहण्याजोगे होता. दहा अकरा वर्षाची केट हुशार व कार्यक्षम मुलगी होती की जी चांगल्या लोकांच्या सहवासात राहील्यास काहीतरी करुन दाखवू शकली असती. पण सर्वांत लहान गरीब बिचारी मॅज्जी एका असाध्या रोगाने ग्रस्त होती. दोन वर्षापूर्वी खिडकीतून पडल्यामुळे तीचा पाठीचा कणा जखमी झाला होता. तेंव्हा पासुन आईने आपल्या बाहुत घेतल्याशिवाय ती अंथरूण सोडू शकली नव्हती.

"ह्या मुलांचे काय करायचे?" हा आता सर्वात महत्वाचा प्रश्न होता. मेलेली माता आता पुरली जाणार होती आणि तो गावकऱ्यांच्या काळजी पलिकडचा तो भाग होता. पण उपासमारीसाठी ती सोडली जाऊ शकत नव्हती. हे सर्व लक्षात घेऊन व आपल्या पत्नीशी बोलून जोन्स नावाचा एक शेतकरी म्हणाला की जॉनची आई आता नसल्यामुळे तो जॉनची जवाबदारी घेण्यास तयार आहे. श्रीमती एलीस घरकामासाठी एका मुलीच्या शोधात होत्या. त्यांनी ठरवले की कॅटी जरी त्या कामासाठी अजून खुप लहान असली तरी तिला निवडणे म्हणजे त्यांनी धार्मदाय काम केल्याप्रमाणेच होईल.

"मी मॅगीची जवाबदारी घेतो" असे कोणीच म्ह्टले नाही. दयेच्या अनेक नजरा त्या दीन आणि खंगलेल्या मुलीवर खिळून राहील्या आणि अनेकांनी तिच्या बद्दल काळजी बोलून दाखवली. आयांनी तिच्यासाठी चांगले कपडे आणले व तिचे जिर्ण व मळके कपडे काढले. पण तिला नेण्यासाठी कोणीच पुढे आले नाही. अंथरूणास खिळलेले मुल कोणास हवे होते?
"तिला अनाथालयात न्या" एक उर्मट माणूस म्हणाला. "मॅग्गीचे काय करायचे ?" असे त्याला विचारले गेले होते. "कोणालाच तिची काळजी नाही."
"अनाथालय म्हणजे गरीब व असहाय्य मुलांसाठी वाईट जागा आहे." कुणितरी बोलाले.
"तुमची असो किंवा माझी मुले", आणखी एक जण शांतपणे बोलला," व्रात्य मुलांसाठी हा चांगला बदल असेल, त्यांची स्वच्छता, चांगले अन्न पाणी, औषधीची व्यवस्था हे सर्व म्हणजे तिच्या आधीच्या परिस्थीतीपेक्षा चांगलेच असणार आहे."

मुद्दा बरोबर होता पण मनाला पटण्यासारखे ते नव्हते. मृत्यू नंतरचा दुसरा दिवस म्हणजे मृतशरिरास पुरण्याचा दिवस . त्या दयनिय झोपडीत काही शेजारी पाजारी गोळा झाले पण स्मशाना पर्यंत कुणी गेले नाही. तिला पुरल्यानंतर जोन्सने जॉनला आपल्या गाडीत बसवले आणि आपले काम आपण केले या भावनेत तो गाडी घेऊन निघून गेला.

"तिला अशा प्रकारे सोडणे म्हणजे अतिशय निर्दयीपणा आहे."वेगाने पुढे येवून व जो ला बाजुला सारुन लोहाराची बायको म्हणाली,"मग तिला अनाथालायात न्या. तिला तेथे जावे लागेल."

तो थोड्यावेळासाठी विचार करत उभा राहीला; तो मागे वळला व पुन्हा झोपडीत शिरला. अतिशय क्लेषाने मॅज्जी स्वतःहूनच उठली व पलंगावर बसून राहिली होती.
तिचे डोळे दाराकडे लागले होते जेथुन सर्व लोक आताच बाहेर गेले होते. तिच्या बारीक पांढऱ्या चेहऱ्यावर एक अनामिक भिती पसरली होती.

"अरे थमसन काका!" ती ओरडली, एक आवंढा घेऊन ती म्हणाली, "मला येथे असे एकटे सोडून जाऊ नका!"
बाहेरुन कोरडा वाटत असला तरी जो थोमसन ला एक हृदय होते व त्यात ओलावा देखील होता. त्यांना मुले आवडत होती, आणि त्याच्या दुकानात ती आल्यावर त्याला
आनंद वाटायचा.
"नाही बेटा," पलंगाकडे जाऊन त्या मुली जवळ थांबत तो प्रेंमळपणे उत्तरला,"तूला इथे एकाटे सोडले जाणार नाही." नंतर त्याने तिला शेजाऱ्यांनी आणलेल्या एका
स्वच्छ चादरीत एखाद्या स्त्रीच्याच मायेने गुंडाळून घेतले. तिला त्याच्या घेरेदार बाहूत उचलून घेत त्याने तिला बाहेरील आणि झोपडी व त्याचे घर या दरम्यान
असणाऱ्या शेतात आणले.
आता, जोची निपुत्रीक पत्नी काही विषेश थोर विचार करणारी नव्हती, किंवा इतरांच्या आनंदासाठी त्याग करण्याची तिची वृत्ती नव्हती. घरी गेल्यावर होणाऱ्या स्वागताची
जो ला चांगलीच जाणीव होती. श्रीमती थोमसन खिडकितुन बघत होत्या, जो झपाझप पावले टाकत घराकडे आला व घरासमोरील बागेचे दार उघडून घरात शीरला.
तो एक मौल्यवाने ओझे वाहत होता आणि हे त्याला चांगलेच ठाऊक होते. दोन्ही हातांनी छातीशी धरलेल्या त्या मुलीच्या मनातील प्रेमभावना त्याच्या ऱ्हूदयापर्यंत पोचल्या
होत्या. त्या दोघांमध्ये एक बंधन तयार झाले होते, प्रेमाचा झरा एका जीवास जन्म देत होता.
"हे तुझ्याकडे काय आहे?" श्रीमती थोमसनने खोचकपणे विचारले.
जो ला ते मुल आणखिनच दडुन बसल्यासारखे जो जाणवले. अर्जव आणि काळजीचा कटाक्ष टाकण्याशिवाय त्याने काहीच उत्तर दिले नाही. कटाक्ष निर्देश करत होता की
स्पष्टीकरणासाठी थोडे थांबा व व्यसस्थित वागा. आत जात त्याने मेग्गीला पहिल्या मजल्यावरील एका छोट्या खोलीत नेले व तिला एका पलंगावर झोपवले.
" तऊ त्या आजारी व्रात्य मुलीस तू घरी आणले नाहीस!" जो थोमसनच्या आवाजात राग व आश्चर्य व चेहरा क्रोधायमान झाला होता.
"मला असं वाटतं की स्त्रीयांची ऱ्हदये जरा कडकच असतात."जो म्हणाला. जो बहुदा त्याच्या बायकोच्या तोंडी लागत नसे किंवा ती एखाद्या मुद्द्यावरून
चिडल्यावर अत्यंत शांत राहणे किंवा वाद न घालण्याचाअ पवित्रा घेत असे.
वाद न करण्याच्या पावित्रा घेणे पसंद करत असे.....अपूर्ण

द कोरस गर्ल- अंतोन चेकॉव्ह [The Chorus Girl -Anton Chekhov ]

अंतोन चेकॉव्ह यांच्या ’द कोरस गर्ल’ या लघूकथेचे स्वैर मराठी रुपांतर करण्याचा प्रयत्न:-


त्या दिवशी ती तरुण व साजरी दिसत होती, आणि तिच्या आवाजातही चांगलाच कणखरपणा होता. तेव्हा निकोल्ये पिट्रोवीच कॉलपाकोव्ह, तिचा प्रियकर, तिच्या .....टुमदार अशा उन्हाळी घराच्या ओसरीवर पडून होता. त्यावेळच्या असह्य उकाड्याने जीव गुदमरत होता. कॉलपाकोव्हने नुकतेच जेवण करून मद्याची एक अख्खी बाटली रिचवली होती. तो वैतागलेला आणि उदासवाणा झाला होता. ती दोघेही कंटाळली होती आणि बाहेर फिरायला जाण्यासाठी ऊन उतरण्याची वाट बघत होती.

अशांत अचानकच दार ठोठावण्याचा आवाज आला. कॉलपाकोव्ह आपला कोट काढलेला होता व त्याच्या पायात घरात वापरावयाच्या वहाणा होत्या. त्या अवस्थेतच तो उडी घेऊन उभा राहिला व त्याने पाशाकडे प्रश्नार्थक नजरेने पाहिले. "पोष्टमन किंवा मुलींपैकीच एखादी असेल," ती गायिका म्हणाली.

कॉलपाकोव्हला पोष्टमन किंवा पाशाच्या मैत्रिणींकडून पकडले जाण्याची मुळीच पर्वा नव्हती, पण काळजीचा भाग म्हणून त्याने आपले कपडे गोळा केले व तो बाजूचा खोलीत गेला आणि पाशा दार उघडण्यासाठी धावली. महद आश्चर्य म्हणजे दारात पोष्टमन किंवा मैत्रीण नाही, पण घरंदाज वाटेल अशी एक अज्ञात, तरुण व सुंदर स्त्री उभी होती.

ती अपरिचिता एकदम पांढरी पडलेली होती आणि एखाद्या उंच जिन्याच्या पायऱ्या धावत धावत चढून आल्यागत जोराने श्वास घेत होती.

"काय आहे?" पाशाने विचारले.
ती स्त्री लगेचच काही बोलली नाही. तिने एक पाऊल पुढे टाकले, सावकाशपणे खोलीत बघितले, व मटकन खाली बसली. तिचे बसणे सुचवत होते की थकव्यामुळे, किंवा आजारपणामुळे ती उभी राहू शकत नव्हती. त्यानंतर बराच वेळ तिचे नीर्जीव ओठ बोलण्याच्या अकारण प्रयत्नांत नुसते थरथरत होते.

"माझा नवरा येथे आहे का?" ओल्या पापण्या असणारे तीचे मोठ्ठे डोळे पाशाचे दिशेने वर करून तिने अखेरीस विचारले.

"नवरा?" पाशा पुटपुटली, आणि अचानकच इतकी घाबरली की तिचे हात पाय गार पडले. "काय नवरा?" ती पुन्हा उद्गारली आणि थरथर कापायला लागली.

"माझा नवरा,... निकोल्ये पिट्रोविच कॉल्पाकोव्ह."

"न...नाही, बाई.....मला...मला कोणताच नवरा माहीत नाही."

एक मिनिट शांतता पसरली. त्या नवख्या व्यक्तीने बरेचदा तीचा रुमाल पांढऱ्या ओठांवरुन फिरवला आणि तिचा आंतरिक कंप थांबवण्यासाठी क्षणभर श्वास रोखला. पाशा तीच्या समोर एखाद्या खांबा प्रमाणे अगदी स्तब्ध उभी राहिली आणि तीच्या कडे आश्चर्य व भितीने पाहू लागली.

"तर तू म्हणतेस की तो इथे नाही?" यावेळी विश्वासात्मक स्वरात व कुत्सीतपणे हसून ती स्त्री म्हणाली.

"मला...मला माहीत नाही तो कोण आहे ज्याबद्दल तू विचारते आहेस"

"तू भीषण, क्षुद्र आणि घाणेरडी आहेस,"पाशाला द्वेष व तिटकाऱ्याने न्याहाळत ती अपरिचिता पुटपुटली. "होय, होय...तू भीषण आहेस. मी खूप, खुप आनंदी आहे की मी कमीत कमी हे तुला सांगू शकते"

पाशाला वाटले की काळे वस्त्र परिधाने केलेल्या, रागावलेले डोळे व पांढरी लांब सडक बोटे असणाऱ्या या स्त्रीला आपण काहीतरी भीषण आणि असभ्य वाटतो, आणि तिला तिच्या गुबगुबीत लाल गालांची, नाकावरच्या गोंदकामाची व कपाळावर रुळणाऱ्या कधीही न विंचरल्या जाणाऱ्या बटांची लाज वाटू लागली. आणि तिला असे वाटू लागले की जर ती बारीक असती, आणि तिच्या चेहऱ्यावर पावडर फासलेली नसती व कपाळावर केसांच्या बटा नसत्या तर ती आदरणीय व्यक्ती नाही ही वस्तुस्थिती ती धुडकावून लावू शकली असती, आणि तिला त्या अपरिचित व अगम्य स्त्रीची इतकी भिती व लाज वाटली नसती.

"माझा नवरा कुठे आहे?" ती बाई बोलू लागली. "तो इथे आहे की नाही याची मला पर्वा नाही, पण मी हे तुला सांगितलेच पाहिजे की पैशांचा अपहार झाला आहे, आणि ते निकोल्ये पिट्रोवीच ला शोधताहेत....ते त्याला गजाआड करणार आहेत. ही तुझीच करणी आहे!"

ती स्त्री उभी राहिली आणि त्या खोलीकडे अत्यंत त्वेषात चालू लागली. पाशाने तिच्याकडे पाहिले आणि ती इतकी का धास्तावली होती हेच तिला कळत नव्हते.

"तो आज शोधला जाईल आणि बंधक होईल" स्त्री म्हणाली व तिने एक हुंदका दिला. त्या स्वरातून तीच राग आणि उद्वेग लक्षात येत होता. "मला माहीत आहे त्याला या वाईट परिस्स्थीतीत कोणी लोटले आहे ते! नीच, भयानक जीव! किळसवाणी, भाडोत्री क्षुद्र स्त्री!" त्या स्त्रीचे ओठ थरथरत होते व नाक रागाने फणफणत होते. "मी असहाय्य आहे, तू ऐकते आहेस का, नीच बाई?"...मी लाचार आहे, तू माझ्यापेक्षा शक्तीशाली आहेस, पण माझी आणि माझ्या मुलांची बाजू घेणारा एक आहे! देव सगळे बघत असतो! तो आहेच! तो तुला मी गाळलेल्या प्रत्येक आश्रूची व मी जागून काढलेल्या सर्व रात्रींची शिक्षा देईल! ती वेळ येईल, त्यावेळी तुला माझी आठवण होईल.

पुन्हा शांतता पसरली. ती स्त्री खोलीत चालू लागली आणि तिने तिचे हात बांधले, पाशा मात्र अजूनही तिच्याकडे आश्चर्याने रिक्तपणे बघत होती. तिला काही कळत नव्हते व काही भयानक होणार आहे याची तिला अपेक्षी देखील नव्हती.

"बाई मला यातले काहीच माहीत नाही" ती म्हणाली, आणि तिला अचानक रडू कोसळले.

"तू खोटी बोलते आहेस!" ती स्त्री ओरडली, आणि तिचे डोळे तीच्याकडे अत्यंत रागाने रोखले. "मला त्याबद्दल सर्व काही माहीत आहे. मी तुला बऱ्याच काळापासून ओळखते. मला माहीत आहे की मागच्या महीन्या पासून तो तुझ्यासोबत प्रत्येक दिवस घालवततो आहे."

"हो. मग काय? त्याचे काय? मला खुपा भेटणारे असतात, पण मी कोणालाच येण्यासाठी आग्रह करत नाही. तो त्याला वाटेल तसे करण्यास मुक्त आहे."

"मी तुला सांगते तिजोरीत पैसा नाही आहे हे त्यांना कळले आहे! त्याने कार्यालयात पैशांचा अपहार केला आहे! तुझ्या ....सारख्या क्षुद्र जीवासाठी, तुझ्या साठी त्याने खरे म्हणजे एक गुन्हा केलाय. ऐक,"

ती स्त्री थांबून पाशाकडे बघत ठसक्यात बोलली. "तुझी तत्वे नसतील; तू फक्त त्रास देण्यासाठी जगते.... हेच तुझे ध्येय आहे. पण कुणाचा यावर विश्वास बसणार नाही की तू इतक्या खालच्या पातळीवर उतरली आहेस की तुझ्यात मानवी भावनांचा काही अंशच उरला नाही! त्याची एक पत्नी आहे, मुलं...जर तो दोषी ठरला आणि हद्दपार झाला तर आमची उपासमार होईल, मुलं आणि मी....हे लक्षात घे. आणि अजुनही त्याला व आम्हाला गरीबी व अपमानीत होण्यापासून वाचवण्यासाठी संधी आहे. मी त्यांचेकडे आज नऊशे रुबल्स घेऊन गेले तर ते त्याला सोडून देतील. फक्त नऊशे रूबल्स!"

"काय नऊशे रुबल्स?"पाशाने शांतपणे विचारले. "मला...मला माहीत नाही...मी ते घेतले नाहीत"

"मी तुला नऊशे रुबल्स मागत नाहीये...तुझ्या कडे पैसे नाहीत, आणि मला तुझे पैसे नकोत सुद्धा. मी तुला दुसरे काहीतरी मागते आहे... पुरुष बहुदा तुझ्या सारख्या स्त्रीयांना महागड्या वस्तू भेट करतात. फक्त माझ्या नवऱ्याने तुला दिलेल्या वस्तू मला परत दे!"

"बाई, त्याने मला कधीच कसलीही भेटवस्तू दिली नाही! " पाशा कळवळून सांगू लागली.

"पैसे कुठे आहेत? त्याने त्याच्या स्वतः च्या, माझ्या व इतर लोकांच्या पैशांचा अपहार केला आहे...त्या सगळ्याचे काय झाले? ऐक, मी तुला भिक मागते! "मी रागाच्या भरात होते आणि मी तुला अनेक वाईट गोष्टी बोलल्या आहेत, पण मी माफी मागते. तू माझा द्वेष करतेच, मला माहीत आहे, पण तुला सहानुभूती असेल तर तुला माझ्या जागी ठेऊन पहा! मी तुला त्या वस्तू परत करण्याची विनंती करते!"

"हं!" पाशा म्हणाली, आणि तिने तिचे खांदे वर केले. "मी आनंदाने करेन, पण देव साक्षी आहे, त्याने मला कसलीही भेट दिली नाही. विश्वास ठेव, मी मनापासून सांगतेय. पण, तरिही तू बरोबर आहेस," ती गायिका गोंधळून म्हणाली,"त्याने मला दोन छोट्या वस्तू दिल्या होत्या. त्या मी निश्चीतच परत करेन, म्हणजे तुला त्या हव्या असतील तर."

पाशाने कपाटातला एक खण उघडला आणि एक सोन्याचे कडे आणि माणिक बसविलेली एक नाजूक अंगठी त्यातून काढली.

"हे घ्या, बाई!" त्या अपरिचीतेला त्या वस्तू स्वाधीन करत ती म्हणाली.

त्या स्त्रीने चेहरा पुसला आणि तीच चेहरा थरारला. तिला अपराध्याप्रमाणे वाटले.

"मला तू काय देते आहेस" ती म्हणाली. "मला कुणाचे उपकार नको आहेत, पण जे तुझ्या मालकीचे नाही...ते माझ्या नवऱ्याकडून उकळण्यासाठी तू तुझ्या विषयी त्याच्या मनात असणाऱ्या जागेचा तू फायदा उठवला...तो कमजोर दुःखी मनुष्य.... गुरुवारी मी तुला माझ्या नवऱ्यासोबत बंदरावर पाहिले तू महागडा छल्ला व कडे घातले होतेस. मला गरिब बीचारी शेळी समजण्यात अर्थ नाही. मी तुला शेवटचे विचारतेय: तू मला वस्तू देणार आहेस की नाही?"

"तू माझ्या शब्दावर विश्वास ठेव," दुःखी होत पाशा म्हणाली. "मी तुला निश्चितपणे सांगते की ते कडे व या छोट्याश्या अंगठी शिवाय मी तुझ्या नीकोल पेट्रोवीच कडून काहीही घेतले नाही. तो माझ्यासाठी गोड केक शिवाय काहीच आणत नाही."

"गोड केक!" अपरिचीता हसली "घरी मुलांना खायला काहीच नाही, आणि येथे तुझ्याकडे गोड केक आहेत. तू नक्की त्या भेटवस्तू परत करणार नाहीस"

काहीही उत्तर न मिळाल्याने, ती स्त्री हळूहळू खाली बसली, आणि विचार करता करता शुन्यात बघू लागली.

"आता काय करु?" ती विचार करू लागली. "जर मला नऊशे रुबल्स मिळाले नाहीत तर, तो देशोधडीला लागणार, आणि मुले व मी सुद्धा रसातळास जाणार. मी या नीच स्त्रीला मारुन टाकू की तीच्या पायावर नतमस्तक होऊ?"

त्या स्त्रीने तीच हातरुमाल तोंडावर दाबून धरला आणि हुंदके देऊ लागली.

"मी तुला भिक्षा मागते!" हुंदके देऊन रडत रडत ती पाशाला म्हणाली. "बघ तू माझ्या नवऱ्याला लूटले आणि देशोधडीला लावले आहेस. त्याला वाचव.... तुला त्याचे बद्दल काहीच वाटत नाही, पण मुलं...मुलं... मुलांनी काय केले आहे?"

रस्त्याच्या कडेने उभी राहून भुकेने रडणाऱ्या लहान मुलांची पाशाने कल्पना केली आणि तिला सुद्धा रडू कोसळले.

"बाई, मी काय करू शकते?" ती म्हणाली. "तू म्हणते की मी एक क्षुद्र स्त्री आहे आणि मी निकोल्ये पेट्रोविचला संपवीले. मी देवासाक्षीने खात्रीपूर्वक सांगते, मला त्याचे कडून कधीही काहीच मिळाले नाही...आमच्या समुहात श्रीमंत प्रशंसक असणारी फक्त एक समुह गायिका आहे, आमच्यापैकी इतर सर्व भाजी भाकरी खाऊनच कसेबसे आपली उपजिवी चालवतात. निकोल्ये पेट्रोवीच एक उच्च विद्या विभूषीत, सुव्यवस्थीत माणूस आहे, त्यामुळे मी त्याचे स्वागत केले. लोकांचे स्वागत करणे आमच्यावर बंधनकारक आहे.

मी तुला वस्तू मागते आहे! मला त्या वस्तू दे! मी शोक करत आहे...मी माझाच अपमान करत आहे...जर तुला हवे असेल तर मी तुझ्या पाया पडते. अर्थात तुला तसे हवे असेल तर!"

पाशा दु:खाने कळवळली आणि तिने हात उंचावले. तिला वाटले की या पांढ़या पडलेल्या सुंदर स्त्रीने स्वतःला खूप शाही पद्दतीने व्यक्त केले, जणू कही ती एखाद्या नाटकाच्या पटावरच वावरत असल्यासारखे. ती खरेच तिच्या पाया पडेल पण त्याने पाशाचा सन्मान, मोठेपणा वाढणार नाही उलट एका समुहगायीकेचा अपमानच होईल.

"खुपा छान, मी तुला वस्तू देते!" डोळे पुसत कोंडी फोडल्यागत पाशा म्हणाली. "सर्व परीने तुला मी मदत करते. फक्त त्या वस्तू निकोल्ये पेट्रोवीच कडून नाहीत...मला त्या इतर प्रसंशकाकडून मिळाल्या आहेत. जसे तू कृपया..."

पाशा ने कपाटाचा खण उघडला व त्यातून एक हिऱ्यांचा ब्रुच, एक माळ, काही अंगठ्या आणि कडे काढून ते सर्व त्या स्त्रीस दिले.

"तुला आवडले असतील तर ते घे, फक्त मला तुझ्या नवऱ्या कडून कधीही काहीच मिळाले नाही. त्या वस्तू घे आणि श्रीमंत हो," पाया पडण्याच्या धमकीने भेदरलेली पाशा पुढे म्हणाली,"आणि जर तू एक स्त्री असशील...त्याची एकनिष्ठ पत्नी असशील तर तू त्याला तुझ्या कडेच ठेवले पाहीजेस. मला असेच वाटते. मी त्याला येण्यासाठी बोलावले नव्हते. तो स्वतःहुन आला होता."

डोळ्यातील पाण्यातून त्या स्त्रीने तिला दिलेले दागदागीने न्याहाळले आणि म्हणाली: "हे म्हणजे सर्वकाही नव्हे...हे पाचशे रुबल एव्हढे सुद्धा नसेल."
पाशाने त्वेशाने छातीवरची एक सोन्याचे घड्याळ, एक सिगार पेटी आणि कानातल्या कुड्या ओढून काढल्या आणि ते तीच्या हाती ठेवत म्हणाली, "माझ्या कडे याशिवाय काहीच राहीलेले नाही....तू शोधू शकतेस"

त्या आगंतूक महीलेने एक उसासा टाकला, थरथरत्या हाताने त्या वस्तू आपल्या रुमालात बांधल्या आणि एक शब्दही न उच्चारता निघून गेली. तिने डोकेसुद्धा हलवीले नाही.

लागूनच असणाऱ्या खोलीचे दार उघडून कॉलपाकोव्ह आत आला. तो एकदम फिका पडला होता आणि अस्वस्थपणाणे काही काहीतरी खूप कडू खाल्ल्याप्रमाणे आपले डोके सारखे हलवत होता. त्याचे डोळे आश्रुंनी ओथंबले होते.

"तू मला काही भेट दिली होतीस?" पाशाने त्याचेवर धावून जात विचारले. "तू मला विचारण्याची संधी दिलीस कधी?"

"भेटवस्तू... त्याचे काही नाही!" कॉल्पाकोव्ह म्हणाला, आणि त्याने त्याचे डोके वळवले. "अरे देवा! ती तुझ्या समक्ष रडली, तिने तीच अवमाने केला "

"मी तुला विचारते आहे, तू मला काय भेट म्हणून दिलेस?" पाशा ओरडली.

"अरे देवा! ती, एक स्त्री, खूप माननिय, खूप पवित्र...ती तुझ्या पाया पडण्यास तयार होती....या बाईच्या! आणि ती माझ्यामुळे इथे आली! मी तिला येथे येण्यास परावृत्त केले."

त्याने तिचे डोके त्याचे हातात पकडले आणि जोरजोराने कण्हू लागला.

"नाही, मी स्वतः ला यासाठी कधीच क्षमा करू शकणार नाही! मी स्वतःला कधीच माफ करणार नाही! माझ्या पासून दुर जा... नीच, हलकट!" थरथरत्या हाताने तिला दुर ढकलुन जात तो रागाने ओरडला. "तिने तुझे पाय धरले असते, आणि...आणि ते ही तुझे ! अरे देवा!"

त्याने घाईघाईने कपडे घातले, आणि तिरस्काराने पाशाला बाजूला ढकलून दाराकडे वळला व बाहेर पडला.

पाशा खाली पडून मोठ्याने आक्रोश करु लागली. भावनेच्या आहारी जाऊन देऊन टाकलेल्या तीच्या वस्तूंमुळे ती ला आधीच खूप पश्चाताप होत होता आणि आता तीच्या भावना दुखावल्या गेल्या होत्या. तिला आठवले तीन वर्षापूर्वी एका व्यापाऱ्याने तिला कसे विनाकारणच बदडले होते, आणि तिने कधी नव्हे एव्हढा आक्रोश केला होता.

समाप्त

हे असे का?

ह्या सर्वांसोबत नित्यच घडत असलेल्या गोष्टी आहेत. पण शांतपणे आठवल्यास त्यातही गंमत आहे.

• शहरात किंवा गावात प्रवेश केल्यावर एस.टी.. चे वेगाने धावणे पण हायवे वर मात्र संथ गतीने जाणे.

• पाहुणे घरि आल्यावर लिफ़्ट बंद असणे आणि मग पाहुण्यांचे विचरणे की बॅक-अप नाही तुमच्या बील्डींगला......?

• महत्वाची ईमेल पाठवताना फ़ाईल अटॅच करणे राहून जाणे आणि मग रिप्लाय मिळणे…….प्लीज रिसेंड द अटॅचमेन्ट .

• बॅंकेत गेल्यावर आपल्या जवळ पेन नाही हे लक्षात येणे.

• बॅंकेत आठवणीने नेलेला पेन इतरांनी मागुन घेणे व आपल्याला हवा असतांना त्यालाच पुन्हा मागावा लागणे ………वरुन उत्तर मिळ्णे की जरा थांबा ना ….….मी लिहीतोय ना हे!

• आपणास ज्या दिवशी रजा हवी अगदी त्याच दिवशी आधिच कुणितरि रजा मंजूर करवुन घेतली आहे असे कळणे व तो रजेवर असल्याने आपणास रजा न मिळणे.

• सोमवारि ऑफ़िसला गेल्यावार असे वाटणे की आज खूप थकवा आलाय आजच तर खरे तर सुटी हवी आहे.

• परिक्षेच्या वेळी प्रश्नपत्रिका मिळाल्यावर आपण सोडून दिलेल्या प्रकरणांवरच जास्त प्रश्न विचारले जाणे.

• लहानपणी चोरुन-लपुन पाणिपुरी खात असतांना ओळखिच्या काकांचे अचानक समोरुन येणे व आपले गर्भगळीत होणे.

• आता यापुढे ऑफ़िसला बसुन जास्त काम करणार नाही असे ठामपणे ठरवल्यावर दूसऱ्याच दिवशी नेहमी पेक्षा जास्त वेळ खूप काम करावे लागणे.

• ही माहिती काय? आत्ता दाखवतो…..असे म्हणून गुगल डॉट कॉम उघडण्यासाठी कॉम्पूटरवर बसल्यावर आयत्या वेळी इंटरनेट डीसेबल असणे.

• बस कंडक्टर व रिक्षावाले यांचे जवळ कधीही सुटे पैसे नसणे.

• दिवसभरात फ़क्त पाचच मिनीटांसाठी ईमेल / जीमेल उघडल्यावर त्याच वेळी बॉसचे सहजच बाजुला येउन ऊभे रहाणे व त्यामुळे आपले हिरमुसणे. कारण असे की जी मंडळी दिवसभर नेटवरच असतात ती मात्र कधी अडकत नाहीत असे वाटत रहाणे.

• अर्जंटली ऑनलाईन मनी ट्रान्सफ़र करावयाचे वेळी ती सुविधा अंडर मेंटेनन्स असणे.

• रेनकोट वा छत्री आपल्या जवळ नसतांना मुसळधार पाऊस बरसणे व रेनकोट/छत्री बरोबर वागवत असतांना पावसाने मात्र दांडी मारणे!

• लग्नापूर्वी एकही मैत्रिंण नसणे व लग्न झाल्यावर अनेक मुली मैत्रिणी म्हणून मिळणे.

• उपवासाच्या दिवशी ऎन वेळी दिवे नसल्याने दाण्याचा कुट मिक्सर शिवाय बनवावा लागणे.

• जुन्या ठेवणीतला शर्ट घातल्यावर अनेकांनी असे म्हणणे की हा शर्ट तुला फ़ार छान दिसतोय, नवा की काय?

• बॅंकेत किंवा रेल्वे तिकी्ट बुकींग करावयास गेल्यावर दर वेळी कुणीतरि येउन म्हणणे की हा फ़ॉर्म भरुन द्या ना हो साहेब.

• मिळालेले गिफ़्ट उघडून बघितल्यास किंमतीचे लेबल अर्धवट निघालेले (वस्तु स्वस्त असेल तर) दिसणे किंवा लेबल अगदी जसेच्यातसे (वस्तू महाग असेल तर) असणे.

• घरातुन बोलत बॊलत बाहेर निघाल्यावर गेट जवळ गेल्यावर दाराला कुलुप लावले की नाही हे न आठवणे व त्यामुळे अस्वस्थ होणे.

• तू तीला/त्याला खूप आवडत होता/होतीस असे त्याच्या/तीच्या जवळच्या मित्र/मैत्रिणिकडुन वेळ निघुन गेल्यावर कळणे.

• परिक्षेचा पेपर झाल्यावर कळणे की हा पेपर आपल्याच सरांनीच सेट केला होता.

• अत्यंत आवडिने क्रिकेटचा सामना बघावयास टी.व्ही. समोर बसणे आणि भारताने सामना गमावणे.

• पहिल्यांदाच एखाद्या चौकातला सिग्नल तोडणे व ट्राफ़िक पोलिसाच्या तावडित सापडणे.

शंकर नारायण माहूरकर (मृत्यू: १९४९) यांचें आत्मवृत्त- २

असो नंतर माझा उपनयन विधी करण्यांत आला. आतां पर्यंतचा गेलेला काळ माझे आठवणीचा नसून तो आमचे वडील बंधूचे सांगण्या वरून दिलेला आहे. या पुढील वृत्त मात्र मला पूर्णपणे आठवते. ती जस जशी घडली तस तशी वाचका पुढें सादर करीत आहे.
नंतर तेथेंच माझा उपनयन विधी उरकण्य़ात आला. ते वेळीं माझी सर्व उजळणी झाली होती. त्या वेळीं हल्लीं सारखीं घड्याळें नव्हतीं. त्यामुळी शिक्षकांचे अध्यापनाचें काम "दुपार झाली जेवाय जाऊं "संध्याकाळ झाली पर्वता देऊं" या प्रमाणें चालत असे, इतक्या वेळांत लेखन, वाचन, व हिशेब हे तीनच विषय शिकविले जात. त्यामुळें तीं मुलें व्यवहारोपयोगीं कामांत तरबेज होत असत. उजळणी तर इतकी सुरेख होत असे कीं विचारलेल्या प्रश्नाचें उत्तर प्रश्न विचारण्याचाच अवकाश कीं उतार मिळालेंच. असो. वाशीम येथें एक माझा आतेभाऊ असे. त्याचे ओटी भरण्याची पत्रिका आले वरून माझे वडिलांनीं माझे बंधुस व मला तिकडे पाठविलें. ते वेळीं माझी तेथील आत हयात होती. त्या मुळें तिचा आग्रह मला आपले पाशीं ठेवावा असा पडला. व मी रहावें म्हणून माझे अनेक परी समजूत करण्याचें काम सुरूं झालें. तेथें तुझी आत आहे. तशी येथें ही आहे. येथील शाळा, इंग्रजी शिक्षण, बाजार, व दुकानें, बालाजीचें देवालय वगैरें सर्व दाखवून असे नर्शीस कोठें आहे. असे मला वारंवार विचारून, मग तूं आतां येथेंच आमचे पाशी रहा. असा सर्वांनीं माझा पिच्छा पुरविला. अन्न पाणी ऋणानुबंधानें मी त्यांचे म्हणण्यास रुकार दिला. व माझे वडील बंधु मला तेथें ठेवून नर्शीस निघून गेले. नंतर वाशीम येथिल देवपेठ शाळेंत पहिले वर्गात माझें नाव घालण्यात आलें. माझी उजळणी, वाचन, वगैरे विषय चांगले असले मुळें मी पांच महिन्याचे अवधींत दुररीत गेलो. दुसरींत असतांना ..........

शंकर नारायण माहूरकर (मृत्यू: १९४९) यांचें आत्मवृत्त-१

||श्री||
||गजनान प्रसन्न.||
(शंकर नारायण माहूरकर यांचें आत्मवृत्त )
मुळची हकीकत.
माहूरकर या आडनांवा वरून आमची मूळ वस्ती निजाम स्टट मधील मातापूर क्षेत्र (माहूर) असावे. तेथून आमचे पूर्वजापैकी कोण कोण इंगोली नजीक नर्सी येथे रहावयास आले. तेथे येऊन किती पिढ्या झाल्या. या संबंधात विश्वसनीय उपलब्ध माहीती नसले मुळे देता येन नाहीं. तरी नर्सीस येऊन निदान दोनशे वर्षेंतरी झालीं असावी.
माझे वडिलांचे नांव नारायणदादा माहूरकर यांचा धंदा वैद्यकीचा या शिंवाय पुराण वाचणे हाही होता. यांना दोन भाऊ असत. तिघेही कुटुंब वत्सल असून सर्व एकत्र असत. त्यांच्या पोषणाचा विशेष बार माझे वडिलावरच असे. पण पुढें घरांत स्त्रियांचे वाद सुरू होऊन त्याचें पर्यवसान कुटुंबाचा विभक्त पणाहोण्यांत झाले. माझे वडिल इस्टेंटिचा वाटा न मागतां वसमत येथे जाऊन तेथील एका श्रीमंत घराण्याचे आश्रयास राहून व वैद्यकी करुन आपला संसाररुपी गाडा सुखानें चालवूं लागले.

इकडे नर्सीस स्थाईक वृत्ती बेताचीच असले मुळे गंगाराम यांचे अंगी विद्वत्ता नाही म्हणून त्यांनी दररोज संपुष्ट हाती घेऊन घरोघर भिक्षा मागुन त्यावर आपला उदरनिर्वाह सुरू ठेविला. त्यांना जी मुले झाली त्यापैकी दाजी म्हणून एक मुलगा हल्लीं नर्सीस आहे.

द्वीतीय बंधु राघोबा हे बेदर येथे जाऊन राहीले. त्यांचा मुलगा रुक्मांगद हा हल्ली तेथेंच असून त्याचे लग्न वैगरे काहीं झालेलें नाहीं. हल्ली त्याचे वय ७५ चे असावें.

तृतीय बंधु रामचंद्र यांना काशीनाथ माहूरकर एक मुलगा झाला. हे मोगलांईत पोष्टमास्तर होते. त्यांना जैराम उर्फ़ आपा हा मुलगा व वेणू म्हणून एक कन्या होती. हल्ली जैराम हा परभणी येथे वकीली ५/७ वर्षांपासून करीत आहे. पण अद्याप पावेतो लक्ष्मीबाईचे आगमन झालेलें दिसत नाहीं.

वेणू ही परभणी येथेंच दिलेली होती ती २/१ वर्षां पूर्वीं वारली. तिला एक मुलगा व दोन मुली आहेत.

माझे आईचे नाव सावित्री बाई ही कोडोळी ची मला सात जण मामे होते. आज माझे वयास साठ चे जवळ झाले. इतक्या अवधीत मी कोडोळी पाहीली नाहीं. व एक सुद्धा मामा ही पाहीला नाहीं. याचे कारण पुढे माझ्या चरित्रा वरून ध्यानात येईल.

माझे मुळचें नावं देवीदास परंतू मी तान्हा असतांना इतका आजारी होतो कीं माझा भरवसाच माझे माता पितरांना वाटे ना. पण माझी आयुर्यामर्यादा पुढें होती. त्या मुळें शंकराचार्याची स्वारी तेथें आली व आम्ही त्या श्रीमंताचे वाड्यांत रहात होतों त्यांचेच घरीं ते उतरले. इकडे आमचे घरांत माझ्या असाध्य आजारामुळें आईनें मोठ्यानें आक्रोश सुरु केला. तिला यापूर्वी पाच सात मुले झाली पण त्यापैकी एकच मुलगा हयात होता. व त्याचे नाव बाळकृष्ण असे होते. तो या वेळी सरासरी १२/१४ वर्षांचा असावा. ताचे मागून झालेलीं मुलें सर्व वारली. आतां हेंही मुल जगण्याचें चिन्ह दिसेना म्हणून तिचा शोक अनावर होणें सहाजीकच होते. मोठ्यांनीं चाललेल्या रोदनाचा ध्वनी शंकराचार्यांचे कर्णी जाताच. कोण रडते ? असा त्यांनी प्रश्न केला. तेव्हा नजीकच्या मंडळींनी सर्व हकीकत स्वामींना निवेदन केली. तेव्हां ते म्हणाले या लेकराला इकडे आणा पाहूं? मग काय मला लागलीच तेथे आणून स्वामी पुढें ठेवण्यात आले. त्यांनी मला पाहून आपलें जवळील तीर्थ व अंगारा माझे अंगास लाववीला व मी येथें आहे तों पर्यंत रोज तीर्थ व अंगारा घेत जा व याचे अंगास लावीत जा असें माझे आईस सांगण्यात आले. नंतर ते तिला म्हणाले याचें नांव काय आहे? आई- देवीदास. स्वामी-असें काय. आज पासून आम्ही याचें नांव शंकर ठेवतों तुम्ही देखिल याच नांवानें हाक मारीत जा. झालें, तेव्हां पासून मला शंकर नांवांनीं हाक मारण्यास सुरवात झाली. माझी प्रकृती ही चांगली झाली. पुढें कांहीं दिवस आमचें घरांत आनंदाचें साम्राज्य चालूं होते. पण गरीब असो किंवा श्रीमंत असो त्यांना काही दिवस सौख्याचे तर कांहीं दिवस दुःखाचे, हे ज्याच्या त्याच्या पूर्व संचिता प्रमाणें कमी अधिक प्रमाणात भोगावे लागतात. एकादशी चे मागें पारणें होणारच. त्या प्रमाणे आमचे घरास पुन्हा दुःखाची लाट उसळली. मातोश्री बाळांद होऊन माझे पाठीवर मुलगा झाला. बारा दिवस लोटले मुलाचे नाव सांभ ठेवण्य़ात आले. पुढें लवकरच आईची प्रकृती बिघडली. पुष्कळ उपाय करण्यात आले. पण उपयोग न होता ती मृत्युमुखीं पडली. तें वेळी मी फ़ारच अज्ञानं दशेत असले मुळें, माझे पित्यावर व वडील बंधूवर या दुःखाचे किती आघात झाले असतील याची कल्पनाच नव्हती. घरातं आई शिवाय दुसरे कोणी नव्हते. तान्हा मुलगा आईचे आधी वारला कीं मागाहून गेला हें समजण्यास मार्ग नाहीं.
आमचे खाण्या पिण्याची बंडाळ होऊं लागली. तेंव्हा आम्हाला घेऊन पुन्हा परत नर्सीस आले. ज्या घरांतून उपरणें खांद्या वर टाकून स्वारी बाहेर पडली व आपल्या गुणावर वसमत येथें संसार थाटाचा केला अशा त्या मानी सभावाच्या माझ्या वडिलांना प्रारब्ध योगानं पुन्हा परत नर्सीस यावे लागले तरी आपले स्वतः चे घरीं नजातां किंवा बंधुची अपेक्षा न करतां तेथें एक भालेराव या आडनावाचे सुख वस्तु गृहस्थ रहात असत. त्यांचे वाड्यांतील एक खोली मागून त्यांत सर्व सामान टाकलें व त्याच गांवांत माझी आत म्हणजे वडिलांची सख्खी बहीण कवराचे घरीं दिली होती. तिचे स्वाधीन आम्हा परदेशी झालेल्या उभय बंधुस देण्यात आलें. ते वेळीं घरांत कोणी स्त्री जाती पैकीं नसले मुळे> परक्या झालेल्या मुलांना दुसऱ्याचे स्वाधीन करावे लागत आहे या बद्दल वडिलांना किती दुःख झालें असेल याची कल्पना बाल्ल्यावस्थेंत असणाऱ्या अज्ञ मुलाला काय असणार. आमची सोय लावले नंतर मला तेथील शाळेंत घालण्यांत आले. ते वेळीं स्लेट पाट्यांची तिकडे आयात सुरु झालेली नव्हती म्हणून लाकडी पाटीवर माले व गेरु यांचे साह्यानें शिकविले जात होते.


वडिलांनी तेंव्हा पासून घरीं न रहातां केव्हां तीर्थ यात्रा, केव्हां खेड्यावर पोथी लावणें केव्हां वैद्यकी निमित्त तेथेंच राहणें असा काळ घालविला. त्यांचा स्वभाव मन मिळाऊ, आनंदी, निर्व्यसनी, असा असून त्यांना निरनिराळ्या नकला, गोष्टी, कहाण्या वगैरे फ़ार येत होत्या. त्यामुळे ते जेथें जातील तेथें मुला बायकांना ईतका आनंद होत असे कीं पंधरा पंधरा दिवस सुद्धां त्यांना निघूं देत असत. या शिवाय ब्रम्हकर्मात ही ते निपूण होते. त्या वेळचा काळ म्हणजे पन्नास वर्षां पूर्वीचा असा होता कीं त्या वेळीं आगगाड्या, रस्ते वगैरे मुळीच नव्हते. त्या मुळें मालाची ने आण मुळीच नव्हती. त्या योगानें बहुतेक सावकार व शेतकरी यांचे संग्रहास धान्याची विपुलता असले मुळें त्यांचे आश्रितांस ही खाण्यापिण्याचे बाबतींत मुळींच ददात भासत नसे. ते वेळीं हल्लीं सारखे असंख्य भिक्षेकरी दृष्टोत्पत्तीस येत नसत.एकंदरीत तो काळ सुकाळाचा असल्या मुळें घरीं कोणी पाहुणा अगर विद्वान आला असतां त्याचा योग्य सत्कार होऊन रवानगी होत असे. आणि त्यांत विशेष प्रेमाचा मनुष्य आल्यास त्यास तर कित्येक दिवस आग्रहानें ठेवून घेतले जात असे. असा प्रकार असले मुळें माझे वडील जेथें जातील तेथूण निदान १०-१५ दिवस झाल्या शिवाय त्यांची रवानगी होत नसे. खाण्या पिण्याची चैन, आदर सत्कार पण प्राप्ती मात्र यथातथाच. .......अपूर्ण

प्रातःस्मरण

करदर्शन
कराग्रे वसते लक्ष्मीः | करमध्ये सरस्वती |
करमूले तु गोविन्दः | प्रभाते करदर्शनम् || १ ||

भूमिवंदन
समुद्र वसने देवि पर्वतावलि-भूषिते |
विष्णुपत्नि नमस्तुभ्यं पदस्पर्शं क्षमस्व मे || २ ||

सरस्वतीस्तोत्रम्
या कुन्देन्दुतुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता
या वीणावरदण्ड मण्डितकरा या श्वेतपद्मासना।
या ब्रह्माच्युतशङ्करप्रभृतिभिदेंवैस्सदा पूजिता
सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाड्यापहा॥

प्रातःस्मरण
प्रातःकाळी शयनावरुनि उठावे | सदा शुची व्हावे |
ध्यावे देवाते मग कर जोडुनिया | तयास विनवावे ||१||
देवा परमसमर्था दीनदयाळा प्रभो जगन्नाथा|
आलो शरण मी तुला दीन तुझ्या ठेवितो पदी माथा ||२||
सृष्टी-स्थित-लय कर्ता देवा आहेस तू जगत्भर्ता |
निजदास दुःखहर्ता नाही कोणीच बा तुझ्या वरुता ||३||
ही पंचमहाभूते देवा तू आणिली या जगामाजी |
अद्भुत सृष्टी निर्मुनी त्वा आम्हास केले असे राजी ||४||
देवा! अनादि ब्रह्मांडाचा धनीच तू आहे |
निज शक्तिनेच सारे विश्वहि व्यापुनि एकला राहे ||५||
वक्रतुंड महाकाय कोटिसूर्यसमप्रभ
निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ||६||
गणराज सरस्वतीन् रविशुक्र बृहस्पतीन्
पंचैतान् संस्मरेन्नित्यं वेदवाणी प्रवृत्तये ||७||
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः
गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः ||८||


गणपती स्तोत्र
प्रारंभी विनती करू गणपती
प्रारंभी विनती करू गणपती
विद्यादया सागरा |
अज्ञानत्व हरोनी बुद्धि मति दे
आराध्य मोरेश्वरा |
चिंता, क्लेश, दरिद्र, दु:ख अवघे
देशांतरा पाठवी |
हेरंबा गणनायका गजमुखा
भक्तां बहु तोषवी ||

विष्णुस्तोत्रम्
शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशं
विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभांङ्गम्।
लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगिभिर्ध्यानगम्यं
वन्दें विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम्॥

मारुतीवंदन
मनोजवं मारुततुल्यवेगं जितेन्द्रियं बुद्धिमतां वरिष्ठम् ।
वातात्मजं वानरयूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये ॥

श्रीसूर्यनमस्कार
१. ॐ मित्राय नमः
२. ॐ रवये नमः
३. ॐ सूर्याय नमः
४. ॐ भानवे नमः
५. ॐ खगाय नमः
६ ॐ पूष्णे नमः
७. ॐ हिरण्यगर्भाय नमः
८. ॐ मरीचये नमः
९. ॐ आदित्याय नमः
१०. ॐ सवित्रे नमः
११. ॐ अर्काय नमः
१२. ॐ भास्कराय नमः